Hé lộ nguồn gốc nước mắm – Gia vị quốc hồn quốc túy đến từ đâu?
Khi nhắc đến nguồn gốc nước mắm, nhiều người cho rằng loại gia vị này xuất phát từ Đông Nam Á nói chung và Việt Nam nói riêng. Bởi lẽ nước mắm được xem là “quốc hồn quốc túy”, gắn liền với bữa cơm gia đình của nhiều thế hệ người Việt. Nhưng liệu đáp án trên có đúng cho câu hỏi “Nước mắm có nguồn gốc từ đâu”? Hãy cùng Gia vị CHIN-SU khám phá ngay để biết chính xác nguồn gốc và lịch sử nước mắm có mặt tại Việt Nam từ bao giờ nhé!
Đi tìm sự thật: Lịch sử nước mắm bắt nguồn từ đâu?
Theo lịch sử ghi chép và các dấu tích còn sót lại, nước mắm có nguồn gốc từ thời Đế quốc La Mã cổ đại, vào năm thứ 27 trước Công Nguyên, với tên gọi là Garum. Khi các nhà khoa học tìm thấy những vò cổ trên các con tàu bị đắm có chứa một loại gia vị gần giống nước mắm ngày nay.
Về sau, người ta lại phát hiện thêm các xưởng sản xuất Garum cổ tại Ý, với quy mô nhà xưởng lớn nhất là ở Pompeii. Ngày nay, dấu tích của xưởng ủ nước mắm cổ cũng như các kiểu bình đựng, chai lọ vẫn còn trưng bày trong các bảo tàng ở thành phố Pompeii, nước Ý.
Bên cạnh đó, các nhà khoa học còn tìm được nước mắm trong ghi chép của Mago – một học giả Carthage chuyên viết về nông nghiệp – niên đại khoảng thế kỷ thứ 6 hoặc thứ 5 trước Công Nguyên. Ngoài ra, nhà sử học Marcus Porcius Cato của La Mã cũng nhắc đến quá trình giao dịch buôn bán “nước mắm Carthage” vào thế kỷ thứ 2 BCE.
Từ những thông tin kể trên có thể kết luận, nguồn gốc nước mắm lần đầu tiên xuất hiện là từ Đế quốc La Mã, với tiền thân là “Garum”.
Di tích một lò sản xuất Garum ở một thị trấn cổ tại La Mã. Ảnh: Sưu tầm
Chia sẻ thêm, phương pháp sản xuất Garum bấy giờ được làm bằng cách dùng cá cơm, cá thu, cá ngừ… lọc bỏ xương và giữ lại phần thịt đem đi ướp cùng muối, thảo dược để dậy mùi hơn. Sau đó cho vào bình gốm phơi dưới nắng, đến khi mắm rục nhuyễn, người ta sẽ tiến hành lọc lấy cốt nguyên chất. Được biết, khác với cách làm nước mắm của người Châu Á, người La Mã chỉ dùng khoảng 15% muối (ngày nay là 50%) nhằm đảm bảo Garum đậm vị và giàu dinh dưỡng.
Garum được coi là loại gia vị đắt tiền, loại thượng hạng có thể lên đến 500 đô la/chai nếu tính theo giá trị tiền ngày nay. Trong đó, Garum thượng hạng có nguyên liệu từ cá ngừ, cá thu, dành riêng cho giới quý tộc. Còn loại Garum được ủ bằng nội tạng, vây cá sẽ dành cho tầng lớp thu nhập thấp.
>> Xem thêm: Nước mắm chắt là gì? Tìm hiểu quy trình ủ ướp nước mắm chắt.
Điểm qua nguồn gốc nước mắm ở các quốc gia trên thế giới
Dưới đây là nguồn gốc của nước mắm tại một số quốc gia bạn nên biết:
- Thụy Điển: Nước mắm ở Thụy Điển có tên gọi là Surstromming, được làm từ cá Herrings. Theo đó, sau khi đánh bắt cá người dân sẽ bỏ cá vào trong chiếc thùng gỗ lớn và cho muối vào ướp trong 48 giờ. Khi cá bắt đầu mềm thì họ bỏ đầu và ruột cá, cho thêm muối vào và ướp tiếp đến khi cá dậy mùi, mục dần và thành surstromming. Phần nước mắm thành phẩm được người dân Thụy Điển dùng cùng với bia hoặc rượu mạnh.
- Hàn Quốc: Nước mắm tại Hàn Quốc có tên là Mochi Aek Chok. Loại gia vị này được làm từ cá cơm với quy trình và cách thức tương tự cách làm nước mắm của người Việt. Tuy nhiên, Mochi Aek Chok thành phẩm chỉ được dùng để muối kim chi mà không có công dụng gì khác.
Nước mắm của mỗi quốc gia có công thức cũng như cách sử dụng khác nhau.
>> Xem thêm: Hướng dẫn cách làm nước mắm ăn bánh ướt tại nhà
Lịch sử nguồn gốc nước mắm Việt Nam có từ khi nào?
Có tài liệu cho rằng sau khi đế quốc La Mã sụp đổ, công thức làm nước mắm được “du nhập” vào phương Đông đến các nước trong khu vực Đông Nam Á, thông qua con đường tơ lụa.
Hải trình của Garum theo con đường tơ lụa xuất phát từ cực Tây thành Roma, men theo bờ biển Nam Ấn Độ vào Thái Bình Dương và cập bến tại Vương quốc Chăm Pa. Theo đó, kể từ năm 1693, khi Chăm Pa đã sát nhập hoàn toàn với Đại Việt, người Chăm Pa tại Phan Thiết mới phổ biến nước mắm đầu tiên ở Việt Nam, sau đó lan truyền ra các tỉnh thành khác. Đặc biệt tại mỗi vùng miền, nước mắm sẽ có sự thay đổi nhất định về hương vị do sự khác biệt về phương pháp sản xuất.
Như vậy, cái nôi – nguồn gốc của nước mắm Việt Nam thời ấy là ở Phan Thiết thuộc Trấn Thuận Thành, Chăm Pa xưa.
Việt Nam nức tiếng với truyền thống làm nước mắm lâu đời
So với các quốc gia Đông Nam Á khác, Việt Nam có lịch sử làm mắm lâu đời nhất. Nhiều tư liệu, bằng chứng lịch sử phát hiện từ những năm 997 người Việt đã biết làm và dùng nước mắm. Bên cạnh đó, vào thời Hậu Lê trong cuốn Đại Việt Sử Ký Toàn Thư năm 1697, nước mắm được nhắc đến như một gia vị đặc trưng, quen thuộc được sử dụng hàng ngày. Nước mắm lúc đó là một đặc sản của người Việt, tiếng tăm lan đến Trung Hoa.
Vậy nước mắm Việt đã có một lịch sử lâu đời, nhưng vì sao trải qua hơn 1000 năm, nước mắm vẫn là tinh hoa ẩm thực Việt? Điều này trước tiên là do:
- Nước mắm vừa là gia vị, món ăn chính, vừa là dược liệu: Người Việt sử dụng nước mắm làm gia vị nêm nếm nhằm tăng thêm độ thơm ngon của món ăn. Bên cạnh đó, với vị mặn hài hòa, độc đáo nước mắm còn được dùng như một món chính, ăn kèm cùng cơm, bún,… Ngoài ra, nước mắm còn cung cấp giá trị dinh dưỡng dồi dào (đạm, omega-3, canxi…) rất tốt cho sức khỏe.
- Nước mắm biểu trưng cho sự đoàn kết và chia sẻ trong bữa cơm của người Việt: Trong mâm cơm, chén nước mắm được đặt giữa mâm là món ăn mà mọi người đều hướng đến, đều dùng và dùng vừa đủ, không có ý độc chiến hay dùng nhiều hơn người khác. Điều này thể hiện sự đoàn kết và chia sẻ của các thành viên trong gia đình với nhau.
Chính những giá trị về dinh dưỡng, văn hóa và nhân văn như vậy mà nước mắm trở thành đại sứ của nền ẩm thực Việt Nam. Các làng nghề nước mắm truyền thống hiện nay vẫn còn duy trì hoạt động, gìn giữ hương vị quê hương như làng nghề nước mắm Phú Quốc (Kiên Giang); làng nghề nước mắm rươi Trà Vinh; làng nghề nước mắm Phan Thiết (Bình Thuận);…
Nước mắm là một trong những loại gia vị truyền thống lâu đời của nền ẩm thực Việt Nam.
> Tìm hiểu thêm: Quy trình làm nước mắm truyền thống
Nước mắm ngon cần có thời gian ủ chượp đạt chuẩn
Qua bao thế hệ lưu truyền tinh hoa ủ mắm, thời gian ủ chượp vẫn đóng 1 vai trò quan trọng đến chất lượng mỗi giọt mắm. Theo đó, 12 tháng ủ chượp (tức 365 ngày) là thời điểm hoàn hảo để cá và muối hòa quyện trọn vẹn, giúp nước mắm chín muồi, đậm vị, thơm dịu tự nhiên và có màu cánh gián đẹp mắt.
Thông thường, nước mắm sẽ được ủ khoảng 6 tháng (Nguồn: TCVN về nước mắm, Tiêu chuẩn Codex nước mắm, Quy chuẩn chỉ dẫn địa lý Phan Thiết). Đây là thời gian ủ tối thiểu để nước mắm lên men, tuy nhiên hương vị có thể chưa chín muồi. Thêm nữa, ủ quá lâu từ 12 – 18 tháng hoặc hơn thì các chỉ số tạo nên nước mắm ngon sẽ bị suy giảm trong quá trình lên men khiến nước mắm dễ bị chát đắng và có mùi khó chịu (Nguồn: Study Changes in taste substances during fermentation of fish sauce and the correlation with protease activity).
12 tháng là cột mốc “vàng” giúp tạo ra nước mắm cốt thượng hạng, sánh quyện đậm đà, hậu vị ngọt cá, sắc nâu óng đẹp.
Như vậy, bài viết trên đây đã giúp bạn giải đáp chi tiết thắc mắc nước mắm bắt nguồn từ đâu. Dù nguồn gốc nước mắm không phải từ Đông Nam Á, nhưng Gia vị CHIN-SU tin rằng bằng sự nỗ lực không ngừng nghỉ trong hành trình phát triển, thương hiệu sẽ góp phần đưa hương vị nức tiếng của người Việt đến hàng triệu nơi trên thế giới – khẳng định vị thế gia vị Việt.
Đừng quên theo dõi chuyên mục Tin tức nước mắm để biết thêm nhiều kiến thức hữu ích khác bạn nhé!
Chủ đề liên quan:
